Sinds wijziging donorwet 4,3 miljoen meer actieve registraties

In 2020 is de Wet op de orgaandonatie (Wod) gewijzigd. Kern van deze wijziging is dat alle niet-geregistreerde ingezetenen in Nederland van achttien jaar de vraag krijgen om zich alsnog te registreren. Bij het uitblijven van een reactie krijgen zij een ‘geen bezwaar’- registratie voor orgaan- en weefseldonatie’ in het Donorregister met als gevolg dat donatie van weefsels en organen ten behoeve van transplantatie in beginsel is toegestaan.

De evaluatie werd uitgevoerd door Berenschot en Ipsos I&O. Uit de evaluatie volgen een zestal aanbevelingen aan het ministerie van VWS voor verbetering van (de uitvoering van) de wet. In het kader van dit onderzoek voerde Ipsos I&O de gegevensanalyse uit, samen met een grootschalige peiling onder 5251 Nederlanders in het I&O Panel. Er zijn vragen gesteld over de houding t.a.v. de gewijzigde Wod, de eigen keuze van Nederlanders en redenen voor deze keuze. Samen met de onderzoekers van Berenschot, die kwalitatief onderzoek uitvoerden onder diverse stakeholders, is op 8 april 2024 de evaluatie aangeboden aan het ministerie van VWS.

Het aantal actieve registraties is gestegen

Aantal nieuwe actieve registraties van 6,9 naar 10,7  miljoen. Tussen 2014 en 2017 had 43 procent à 44 procent van de Nederlanders van achttien jaar en ouder een (actieve) registratie. Naarmate de wetswijziging dichterbij kwam, steeg dit percentage tot 49% in 2020 (de peildatum van de registratie ligt vóór de wetswijziging op 1 juli 2020). Vanaf 2021 is een duidelijke toename van het aantal actief geregistreerde personen zichtbaar. De (voorlopige) cijfers van 2023 laten zien dat 10,7 miljoen personen zichzelf actief geregistreerd hebben. Dit betekent dat 75 procent van alle Nederlanders van achttien jaar en ouder een registratie met een actief doorgegeven keuze heeft sinds de wetswijziging.

Meeste Nederlanders begrijpen de strekking van de wetswijziging

Zonder vooraf informatie te delen over wat de wijziging van de Wod in 2020 omvatte, geven zeven op de tien Nederlanders aan te weten wat de huidige donorwet (in grote lijnen) inhoudt. Van deze groep zegt 14 procent dat zij precies weten wat in 2020 is gewijzigd en zegt 57 procent dat zij de wijziging in grote lijnen kennen. Twee op de tien (18%) weet wel dat de wet is gewijzigd, maar weet niet precies wat deze wijziging inhoudt. Een op de tien (9%) heeft niet van de wetswijziging gehoord en de rest (2%) weet het niet.

Aan de personen die in grote lijnen of precies weten wat de gewijzigde Wod betekent, is gevraagd een toelichting te geven. De antwoorden laten zien dat een (ruime) meerderheid van de Nederlanders de gewijzigde Wod associëren met ‘je bent nu automatisch wél donor, waar dat eerder automatisch géén donor was’ of een variant hierop. Een veel kleiner deel van de personen benoemen de exacte kenmerken van de gewijzigde Wod, namelijk dat iemand die geen keuze doorgeeft een ‘geen bezwaar’-registratie krijgt en dat er nu een opt-out- in plaats van een opt-insysteem is.

Gewijzigde Wod zet Nederlanders aan het denken over donatie na overlijden

Van de mensen die in 2019 of later hun registratie wijzigden, zegt 39 procent dat zij dit deden doordat de Wod werd gewijzigd. In absolute aantallen gaat het om ongeveer 1,7 miljoen Nederlanders (39% van 4,3 miljoen meer registraties met een actief doorgegeven keuze tussen 2018 en 2023).  Iets meer dan een kwart (28%) van alle Nederlanders zegt dat zij beter zijn gaan nadenken over de eigen keuze over orgaan- en weefseldonatie als gevolg van de gewijzigde Wod. Een ongeveer even grote groep (29%) zegt dat zij het gesprek zijn aangegaan over orgaan- en weefseldonatie met naasten. Bij ongeveer de helft van de groep die in 2020 of later een keuze gemaakt heeft, heeft de wijziging van de Wod een rol gespeeld: van de mensen die in 2020 een keuze maakten zegt 52% dat zij beter zijn gaan nadenken over hun keuze door de wetswijziging. Ook zegt 47 procent van de mensen die in 2020 of later een keuze maakten dat zij door de gewijzigde Wod het gesprek zijn aangegaan over de orgaandonatie met hun naasten.

Meerderheid Nederlanders staat positief tegenover gewijzigde Wod

In het panelonderzoek is een tiental stellingen opgenomen over de houding van Nederlanders ten aanzien van (aspecten van) de Wod. Een meerderheid van de Nederlanders staat positief tegenover het doneren van organen (74%) en/of weefsel (66%). Ongeveer een op de tien (8% tot 12%) niet.  Per saldo zijn er meer mensen die het goed vinden dat men bij geen keuze een ‘geen bezwaar’-registratie krijgt (55%), dan zij die dat niet goed vinden (27%). Verder is voor 64 procent van de Nederlanders de gewijzigde Wod duidelijk. Voor iets meer dan een op de tien is dit niet het geval (12%).

Download

Het eindrapport is hier te downloaden.

Onderzoeksverantwoording

Voor het onderzoek hebben we gebruikgemaakt van een combinatie van onderzoeksmethoden. Het ging hier om de volgende onderzoeksmethoden in deze volgorde: • Een voorbereidende documentanalyse en diepte-interviews. • Een cijfermatige analyse van de registratiebestanden CBS, NTS en CBIG. • Een kwantitatief onderzoek door middel van een online panelonderzoek in het I&O Research panel. De vragenlijst is uitgezet van 10 tot 22 oktober 2023. Voorafgaand aan het uitzetten van deze vragenlijst is een screening uitgevoerd om de donorregistratie van panelleden te achterhalen. Zodoende konden bij het uitzetten van de vragenlijst gericht voldoende personen per registratie aangeschreven worden, zodat bij de analyse per registratie betrouwbare uitspraken kunnen worden gedaan.  • Een kwalitatieve verdieping door middel van groepsgesprekken met zorgprofessionals, stakeholders en diepte-interviews met burgers. In november 2023 – na het afronden van de kwantitatieve dataverzameling – werd een tussentijdse voortgangsbijeenkomst georganiseerd voor de betrokken veldpartijen. Het doel van deze bijeenkomst was om alle veldpartijen te informeren over de opzet van het onderzoek, de onderzoeksvragen, het plan van aanpak en de eerste resultaten van het kwantitatieve onderdeel. Daarna konden deelnemers reflecteren op de resultaten en input geven voor de kwalitatieve verdieping. Er waren in totaal circa dertig deelnemers aanwezig.